Sytuacja osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy

W Polsce osoby z niepełnosprawnościami stanowią aż 15% procent naszego społeczeństwa. Spośród nich około 40% to osoby w wieku produkcyjnym. Niestety potencjał zawodowy tej grupy społecznej jest wciąż zbyt mało wykorzystywany wśród pracodawców. Gdzie tkwi największy problem?

Możliwości bez szansy

Osoby z niepełnosprawnościami w Polsce wciąż napotykają liczne bariery podczas poszukiwania pracy, mimo wprowadzanych programów wsparcia i rosnącej świadomości społecznej. Wskaźnik ich aktywności zawodowej pozostaje na poziomie około 30–35%, co stanowi zaledwie połowę wartości dla ogółu Polaków. Pojawiają się wyzwania takie jak brak dostosowanej infrastruktury, utrudniony dostęp do edukacji i kursów zawodowych. Problemem są również utrzymujące się stereotypy wśród pracodawców. W efekcie ograniczają one szanse tej grupy na pełną integrację z rynkiem pracy. Kolejnym problemem jest brak odpowiedniego dostosowania ofert pracy. Oznacza to, że osoby z niepełnosprawnościami często otrzymują zatrudnienie, które nie jest spójne z ich wykształceniem.

Największe bariery

Największe bariery w zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami w Polsce wynikają zarówno z czynników społecznych, infrastrukturalnych, jak i edukacyjnych. Najczęściej wskazywane przeszkody to:

• Uprzedzenia i stereotypy – wielu pracodawców nadal obawia się, że osoby z niepełnosprawnościami są mniej wydajne. W efekcie nie poradzą sobie na danym stanowisku pracy.  Uprzedzenia te często wynikają z braku wiedzy na temat realnych możliwości tych osób, jak i przepisów wspierających zatrudnianie.
• Brak dostosowanej infrastruktury – niedostosowanie miejsc pracy oraz bariery architektoniczne i transportowe, szczególnie poza dużymi miastami, znacząco ograniczają dostęp osób z niepełnosprawnościami do zatrudnienia. Problemy z dojazdem i transportem – brak odpowiedniego transportu publicznego (szczególnie na wsi) uniemożliwia podjęcie pracy.
• Nieznajomość i obawa przed prawem – pracodawców często zniechęcają oparte na mitach i niepotwierdzone obawy przed zawiłościami prawnymi i nadmierną biurokracją przy zatrudnieniu osoby z niepełnosprawnością.

Możliwości wsparcia

Jednym z głównych czynników blokujących zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami jest brak wiedzy nie tylko względem realnych możliwości pracownika z niepełnosprawnością, ale i wsparcia przy ich zatrudnianiu. Pracodawcy nadal obawiają się wysokich kosztów związanych z dostosowaniem do stanowiska pracy. Pracodawcy decydujący się na zatrudnienie osób z niepełnosprawnością powinni mieć świadomość, że mają do dyspozycji system rozbudowany wsparcia finansowego. Do tych najważniejszych należy:

1. Dofinansowanie do wynagrodzeń z PFRON

• Przysługuje wszystkim pracodawcom (nie tylko zakładom pracy chronionej), którzy zatrudniają osoby z niepełnosprawnością na umowę o pracę.
• Wysokość dofinansowania zależy od stopnia niepełnosprawności i może być zwiększana w przypadku tzw. schorzeń szczególnych (choroby psychiczne, intelektualne, całościowe zaburzenia rozwojowe, epilepsja, niepełnosprawność wzroku umiarkowana lub znaczna).
• Od 2025 r. kwoty bazowe wynoszą:
  • 2760 zł dla znacznego stopnia,
  • 1550 zł dla umiarkowanego,
  • 575 zł dla lekkiego stopnia.
  • Dla schorzeń szczególnych możliwy dodatkowy wzrost: odpowiednio o 1380 zł, 1035 zł, 690 zł do danego stopnia niepełnosprawności.
• Warunkiem uzyskania jest rozliczanie zatrudnienia przez PFRON, brak zaległości wobec Funduszu (€>100 zł) oraz wykazanie wzrostu zatrudnienia (tzw. efekt zachęty) przy przyjmowaniu nowego pracownika.

2. Zwroty kosztów i refundacje

• Zwrot do 60% wynagrodzenia i składek ZUS osoby niepełnosprawnej bezrobotnej lub poszukującej pracy, jeśli została zatrudniona na minimum 12 miesięcy i podpisano umowę ze starostą.
• Zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy dla osoby z niepełnosprawnością – adaptacja pomieszczeń, urządzeń, narzędzi pracy, a nawet zatrudnienia pracownika wspomagającego.
• Dofinansowanie szkoleń dla osób niepełnosprawnych może być zrealizowane na wniosek pracodawcy przez PFRON lub starostę.

3. Wsparcie organizacyjne i usługi zatrudnienia wspomaganego

• Od 2025 r. trwają prace nad standaryzacją wdrożenia modelu zatrudnienia wspomaganego, czyli wsparcia trenera pracy pomagającego osobie niepełnosprawnej odnaleźć się i utrzymać w środowisku pracy.
• Pracodawca może ubiegać się o refundację kosztów zatrudnienia asystenta wspierającego niepełnosprawnego pracownika (do 20 godzin miesięcznie).

4. Dodatkowe ulgi i ułatwienia

• Nowe ulgi podatkowe dla pracodawców wprowadzone od 2025 roku dla zatrudniających osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności.
• Preferencyjne zasady sprawozdawczości przy odpowiednim wskaźniku zatrudnienia osób niepełnosprawnych (min. 6% przy ponad 25 pracownikach).

5. Dostęp do programów aktywizacji i projektów rządowych

• Pracodawcy i pracownicy mogą korzystać z programów aktywizacji i szkoleń finansowanych przez Fundusz, projekty wsparcia adaptacji stanowiska pracy, doradztwa zawodowego i rekrutacji osób z niepełnosprawnością.

Podsumowanie

Trzeba przyznać, że rozwój technologii, możliwości i życia nie idzie w parze ze społecznym postrzeganiem osób z niepełnosprawnością na rynku pracy. Z powyższych danych możemy zauważyć, że wsparcie finansowe mamy, architektura także spełnia coraz większe wymagania. Wśród największych barier nadal największe są zatem bariery mentalne. Niestety realne kompetencje osób z niepełnosprawnościami nadal przykrywane są przez postrzeganie ich jako pracowników niesamodzielnych i mało wydajnych. Automatycznie przekłada się to na niski procent ich zatrudnienia. Wielka szkoda, gdyż na tym układzie zyskują dwie strony. Pracownicy otrzymują szansę, a pracodawcy wykwalifikowanego pracownika i wizerunek otwartej i nowoczesnej firmy.

Przeczytaj także: Mama w biznesie – czyli jak łączyć obie role